lunes, 18 de febrero de 2013
MBORIAHU
Oiméva ndaje Tavapýpe
aipo kompañía hérava Mokéte. Upéva ndaje ko la imboriahuvéva oĩva pe Rrókepe. Upépe jeko
ndahi’ái avati ni kumanda,
ndahapói mandi’o ni jety. La xentekuéra upepegua ndaje imboriahu apĩ pórke orresivi voi por
erénsia la mboriahu. Mboriahu jyva ári voi
onase ha upéicha jey omano, ha ohokuévo oheja jey iñemoñarekuérape mboriahu apĩ.
Ha la mboriahu vai niko heta mba’e vai ogueru ondive. Upéva ijehe voi oguereko la mbarete vai, pe karai ñe’ẽme ojeheróva “violencia”. Mboriahu apĩ oĩhápe oĩvaerã katuete ñe’ẽguyguy, mbarete vai, ñopichãi, ñohunga, ñorairõ,
jokutu ha jojuka.
Umíva hína mboriahu vai memby teete voi.
Upépe ndaje ojevivi gueteri voi ymaite guaréicha. Yma ñande gérra guasu opa ramóme jeko ojeiko asy raka’e ko ñane retãme.
Upérõ ndaje la mboriahu apĩ oñekarama la tetã Paraguáire, ha ndaha’éi la gérra
káusa katuete, térã noñemba’apóigui, síno pórke upe gérra pukukue javeve ou raka’e
la séka. Hypa ndaje ysyrymimi oĩvéva.
Opa ndaje kapi’ipe ñúme, ipirupa hapoite guive voi, ha upéicha rupi opa avei
la vaka, ovecha ha opaichagua animal. Omanomba pirúgui. Nda’ipóri mandi’o, jety
ni manduvi. Naránxa jepeve ipirupa. Ha upérõ
raka’e oñepresenta el amígo
mbokaja ha he’i: “péina ápe che aime”,
ha ome’ẽ ho’o, ha’ỹi, hu’ã kyrỹi, hogue,
ha opa ijyso la hi’upyrã. Upévare ñande paraguájo ñambojeroviava’erã la mbokaja.
Péva hína la ñane retã sohtenehare. Ha’e’ỹ rire ho’aiteva’erãmo’ã ha
oñehundiete.
Ha upérõ, ha upe guive ko’agãite
peve Mokétepe ha heta hendápe gueteri, sykuéra
ombokuarahy raẽ katuete la galléta ome’ẽ haguã imembykuérape. Pe 2, 3 dia remoĩ rire kuarahýpe niko pe galléta itáicha hatã.
Che ahechava’ekue la mitã
oñapipĩva la galléta atã pe hãimbíra huguypa peve. Isy he’i voi: la galléta hu’ũva ohasa ijuru ha ijahy’o rupi oñandu’ỹre. Upéicha avei ojapo so’o rehe.
Araka’eve nombopupúiva hu’ũ
meve. Vai vaieténte voi ombojy; ajevérõ lo mitã ombopuva’erã karretílla ho’u haguã so’o.
Upépe la mitãkuéra mante rei oñorairõ opa mba’e rehe rei.
Pyharevete oñorairõva’erã ita, mbokaja jokaha rehe. Upéva opu’ã raẽvéva
ojagarra, ha ku ndopoiséi chugui ojokapa
mboyve opaite mbokaja’a oĩmíva. Opu’ã asajéva ohovaerã omyaña upévape oipe’apotávo chugui la ita/martíllo. Upépe oikóma la ñorairõ, ha ágã isykuéra ohóne ombyepoti mokõivépe.
Upéicha okakuaa la mitã upépe.
Voietemi avei oñensaja
mondarãre, pórke oñemondórõ galléta joguávo katuete ombosopeva’erã peteĩ, mokõi
térã mbohapy; ha upéva rehe oñenupã, pórke la isykuéra oikuaa porã mboy hi’a gallétapa oike
pe médio kílope, ha katuete oipapava’erã oguãhẽvo. Volíchope oho ramo oñemu, ñahendu ojeruréramo: un kuárto ka’a, médio
kílo sakarõ, hyekueguasu un kuárto térã peteĩ ipokue.
Kuñakaraikuéra ogana la pláta
ao jejohéipe térã kokue axéno jeka’apípe; manduvi ñemondorópe ha tareahápe. Omono’õ mandyju térã avati. Imembykuéra okaru porãmi taréa guasu jave
mante voi, ha karu guasu oiko ramo añoite hyguãtã porã hikuái. Umíva umi taréa hína
mandi’okyty, xiérra oikóva ehtánsiape, kochésa ojapóva umi itakuare’ẽva, térã orekóva ka’aty ombojy javérõ ka’a. Umícha jave ohua’ĩ voi
vesinokuéra oĩháicha oporopytyvõvo ha
mitãkuéra huguái rehe kuéra oho okaru porãmi.
Upéicha oiko la xénte.
Opáicha rei ojeheka. Ha nda’ipóri jave taréa ha ndorekoietéramo hi’upyrã,
oho visítape. Oho oñempaka pe óga axénope, nosemo’ãi voi oñekombida’ỹre. Umícha jave óga jára oiporu
imba’ekuaa omondo haguã upe visíta hevijávape. Omoĩ typycha oakãvo okẽngupépe; ha umícha jave, jepe ohasa pukúma karu
óra, mitãkuéra nde’iva’erãi: “mama,
akaruséma”. Upéva oúva he’i, oñenupãvaerã katuete.
Tekotevẽko jaikuaami
ko’ã mba’e. Jaikuaami mba’éichapa
umi rresidénta omongakuaáraka’e
imembykuéra. Umíva umi tiémpope
ndaje ojehupi la so’okangue perõ gánchore yvate, ojepoi jey haguã tembi’u ko’ẽrõguápe; upévape oñemohyakuã so’o mi. Ha ka’aykue katu oñembokuarahy jey. Ojeporu jey jey, 4, 5 vése pe un máte
ka’a. Ha upérõ avei raka’e oñepyrũ la xentekuéra ho’u la pira ko
Paraguáipe; upe mboyve ndoje’úiva voi raka’e
. Ha añeteva’erãko, pórke che chemitãrõ Jutýpe ne’ĩra
gueteri oje’u pira. “Tapicha imboriahu
apĩva rembi’únte upéva - he’ími che sy, ha ombojoapy – Che ndaikatuiete voi ahetũ, nambre; aníke
perútei chéve ápe, ipyti’uete”. Ha la ka’avo
katu, dioselopáge voi. Sevói añoite niko
la verdurami ho’úva pe tapicha paraguái heko ymáva gueteri. Orevesinokuéra oikuaasejoámi mba’erãpa mama oñotỹ lechúga, tomáte ha rrepóllo. Che vállepe la tapicha ichúhkova he’ími voi: “chemboriahuréinte, péro
la ka’avo nda’úvai; che ndaha’éi kavaju”. Ha namombyrýi ñande rapykuerépe oĩ
hína ãva. Ko’agãite peve areko amígo
he’íva chéve: “chekombida niko ja’u haguã asádo ha amo ipahápe re’ukase chéve ka’avo”.
Tuichaite mba’e niko la mboriahu
vai. Reiméramo heseve niko ome’ẽ ndéve peteĩ sentimiénto ipartikulárva: ha’ete ku retĩva ndejehe; retĩ, rekyhyje, reñembyasy; ha michĩete ome’ẽ haguã ndéve py’a tyai; nereñedomináirõ ikatu nemorrenega,
nembopochy, ha oiko ndehegui la rresentído, la rrenegádo, ha reike la
ivaihápe. Ani haguã re’aite umívape,
reñembesu’uarã ha ere
ndejupe: pévako sapy’agua; asẽva’erã chugui; anichéne ã mba’e andu vai ipu’aka che rehe.
Ha la ivaivéva niko,
hasyikoe pe mboriahu rãinguágui ñasẽ haguã.
Resẽsérõ chugui remomba’apova’erã ne apytu’ũ ára ha pyhare
ha reiporupaiteva’erã. Nopensáiva,
nosẽiva upégui. Ha rejetu’uva’erã nde
trraváxore kuarahy osẽ guive oike peve,
ha re’aminihtrra porã va’erã umi reganamíva. Ha upéva javeve remongakuaava’erã avei ne korasõ ohayhu kuaa
peve opaichagua yvypórape, pórke tapicha ipychi’ĩva nosẽi avei
chugui. Umi tapicha imba’erakate’ỹva, ipojopýva, jepe ohupyty
heta mba’e, umi ohupytymíva ndogosái. Ndaikatúi
ogosa pórke ndosuperái la teko pychi’ĩ. Nosẽi chugui. Nombopyahúi heko. Sapy’ánte
jahecha heta ipláta péro oiko mborihúicha. Umíva hína tapicha opytáva préso
mboriahu rãinguápe. Ha umi tapicha omba’apo’ỹva katu jaikuaa voi, araka’eve
nosẽmo’ãi, upéicha omanóta ha ohejáta iñemoñarépe peteĩ erénsia ipohýiva.
Upévare ñañeha’ãva’erã ñamondoho pe kadéna péva. Anivétei
oipykua ñane ñemoñarépe. Tove toso ñande pópe; ñane ndive
topa. Ani jaheja erénsia ivaíva.
Ha katu niko péva ndopaihína
ápe. Ko’ã ja’e ramóva oservi ñambovale haguã ñande jehe año, yvypóra háicha, persóna
háicha; péro oime avei pe ñande ryru guasu, pe oje’éva chupe ehtruytúra sosial.
Upéva avei oipykua mboriahúpe, okambu hy’aikuére. Upéva jaityvyrova’erã avei, péro niko upéva jajapova’erã
oñondivepa. Upevarã jajohekava’erã, jajojuhuva’erã, ñañemoĩva’erã oñoñe’ẽme ha jaityvyro.
Heta oĩ tapicha
omba’apova’ekue ixiel’ỹvaicha hekove
pukukue javeve ha amo hekove apỹime ndorekóiva mba’evete. Umívagui oñemondapa
pe imba’apo repykue; ojepe’a reipa chugui. Ha
umíva umi mba’e apoha la jaipopeteva’erã pe poder polítiko
rupive. La goviérno oñemoĩva’erã mboriahu ykére upevarã. Tapicha
mba’apohára ovivi porã va’erã ko yvy apére, taha’e ha’éva itrraváxo. Imba’eva’erã itrravaxokue. Upéva ogarantisava’erã chupe el
Ehtádo. Ogosava’erã imba’apo repykue. Péva va’erã la ñande léi. Ha nda’upeichamo’ãirõ
na’isentídoi ko tetã. Marã jaipotáta peteĩ Paraguái ñande reko
jopýva. Mba’erã ñamongarúta peteĩ Ehtádo
omoĩ’ỹva xuhtísia imemby oñeha’ãvape;
oipykuáva mboriahúpe. Mba’ére piko la
omba’apóva oiko asýta ha omba’apo’ỹva oiko porãta. Nda’upevarãi ñane ramoikuéra
ohekyiva’ekue pytagua poguýgui ko tetã. Ha’ekuéra oipotava’ekue ko tetã oiko ijehegui
ha ijeheve ikatu kuaa haguãicha omoĩ ñande apytépe tekojoja, xuhtísia, ha
py’aguapy, paz. He’i voi niko ñane retã purahéi guasu: “Ni opresores ni siervos
alientan/ donde reinan unión e igualdad”. Upévako he’ise ñane ñe’ẽme: “Ndaikatúi
oĩ oporohekojopýva ni ojehekojopýva/ oĩhápe joaju ha jojapa”. Ko tetã
ñanembojoja porã ha’ára, oñakãrapu’ãva’erã umi tapicha oñeha’ãvéva ha opava’erã
la mboriahu apĩ ñande apytépe.
Tadeo Zarratea
17 –II-13
Suscribirse a:
Enviar comentarios (Atom)
No hay comentarios:
Publicar un comentario