martes, 5 de mayo de 2015
CHE PAÑUÉLO HA CHE KOLOR, MBORIAHU NDA’IPARTÍDOI ha ITAXÁDA HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI (Tio Rréi Kasokuerakue / Los Casos del Tío Rey)
- 13 -
CHE PAÑUÉLO
HA CHE KOLOR
— Mba’érepa chamigo ko ndeliveralete.
Oimépa nemongaru mba’e la Partído Liveral ajeve ndereipe’ái nde ajúrigui pe
pañuélo hovy — he’i chéve peteĩ koronel retirádo pe amo “La Vo-pe” ako kuehe.
Oréngo upépe tuja atýra roime
opaichaguápy, ha che katu výro voi, la che pañuélo ndaipe’ái voi ni váñope aha
haguã. Ha nipo ohechahikóni upéva ra’e la koronel, si la iñarandúvagui niko
nokañýi voi mba’eve. Ha’e… médio ku chesopresanunga, péro asẽ ha’e chupe:
— Reikuaasépa mi koronel chamígo,
tamombe’u porã ndéve.
— Aikuaase chamígo, upévaguima voi
aporandu ndéve — he’i chéve.
— Ha kómono chamigo, amombe’úta ndéve
— ha’e chupe, ha añepyrũ: “Che ko mi koronel ahava’ekue la Chákope orexanoite.
Inosénte ha animal chamígo aha. Umi tiémpope katu nde reikuaa, ñanemitã are
voi. Ha che katu apárte analfavetoite voi anga. Ha… roñepyrũta ramo guare la
hendyetéva niko, peteĩ pyhareve, oremoformambaite la trrópa roĩva guive upe
Kamáchope. Nipo oñemoñe’ẽta hína ra’e oréve la komandánte divisionário. Upéva
hína, nde katu oiméne raka’e reikuaa, la koronel Kálo Fernánde. Karia’ypaite…
chamigo ñande rapicha. Imba’énte ñame’ẽ chupe. Ha iñarandu… Ñandejárape
a’agradeséva chamígo umichagua paraguájo rova ohechauka haguére chéve ko
múndope. Ha guéno, ha omanda oréve la ore ruvicha “atensión presénte”, ha he’i:
— Péina oñemoñe’ẽta peẽme huláno de
tal —. Nachemandu’ái upérõpa mba’e xerarkía oreko; péro kuehe guaréicha
chemandu’a chamígo pe husil rojokórõ guare hína ore po jováipe ha pe mburuvicha
he’i oréve péicha: “Pehechápa lo mitã pe ñande poyvi ovevevahína pépe.
Pehechápa orekoha mbohapy kolor. Péva pe poyvi orrepresentahína ñane retãme.
Oiméne pende apytépe ohayhuvéva pytãva, ha oiméne ohayhuvéva hovýva, ha oiméne
avei ipartido’ỹva, umíva opyta mbytépe, ja’e chupe morotĩva reheve. Péro ñande
ndajajúi ápe ñadefendévo mba’evéichagua Partído. Ñande jaju ñadefendévo ñane
retã Paraguái. Ajeve ramo, ñaimeva’erã
ko’ápe de lo trre kolor. Upéicha ramo añoite ñande ñarrepresenta al Paraguái.
Ha paraguájova guive ñaimembaiteva’erã. Ha ñaimeva’erã ojoyke’ýicha
oñondivekuéra. Ko’ápe lo mitã opa la kolor ha ñamopu’ã sólo ñande trrikolor.
Péro ani avei peimo’ãtei pe vanderaha la tetã Paraguái, ha jajuha ñadefedévo pe
trrápo. Nahániri. Pévako peteĩ símbolonte. Ñande oñondivekuérako la Paraguái.
Ñande oñondivepa. Ha ñande la ñañedefendétava paraguajoháicha. Ñadefendéta
ñande rataypy, ñande rogapy, ñande kokue ha ñane famílla. Ajeve ramo lo mitã,
peñongatu penekorasõme la pende kolor; ha ikolor’ỹva gueteri tolexi ikolorã
ñane vandéragui ha toñotỹ avei ikorasõme. Enteroite kómo siudadáno ikatu jareko
ñande kolor, péro ñamboykeva’erã ãicha jave; ko’ãga ñaime en gérra ótrro tetã
ndive lo mitã, ha péva ndaha’éi ñombojaru. Ko’ápe ñaikotevẽmba ojuehe. Ko’ápe
oñekotevẽ enteroite kolor mbojeroviaha rehe, paraguájova guive”.
Upe ramo che, mi koronel, alexiva’ekue
la hovýva la che kolorã. Ndaha’éi cheliverálgui katuete. Kóva ko pañuélo rehe oĩ
chamígo la che kolor; la kolor che ahayhúva ha araháva che korasõme. Péva chamígo
ndaha’éi che Partído; péva che kolor, ha upévare péina areko che ajúri.
Ndaikuaái chamigo ajapo porãpa, péro che, umi rupi ahenduva’ekue mante asegíta
pórke ndache’ehkuelaiete. Oime rire antende vai, a’agradesetereiarã ndéve chamígo
cherenohẽ ramo tapépe — ha’e chupe.
— No… don Kavréra chamígo, oĩ porãiterei
la upéicharõ, rofelisita — he’i chéve —. Ha ha’e jey chupe:
— Péro oĩ ótrra kósa. Nde reporandu
chéve, chemongarúpa la Partído Liveral, ha upéva avei tekotevẽ a’aklara ndéve.
Che chamígo cheliveral. Upéva nanegamo’ãi ndehegui ni avavégui. Péro la che
Partído nachemongarúi; ha che aikuaa mba’érepa: pórke chemboriahu ha chetavy,
ha la Partidokuéra oĩva iñarandúva mandyjutýnte; itavývape nda’ideprovéchoi.
Ha’e “el Ehtádo” haimetete upéichante avei.
Péina nde, mi koronel, ymáma remombo
la verde’o, péro lomímonte el Ehtádo osegi nemongaru, ha mba’ére, pórke
ne’arandu chamígo; rereko kapasida; ha la iñarandúva patrón niko el Ehtádo,
upéva jaikuaa voi. Péro chéve, araka’e ome’ẽva peteĩ mandi’o rapo la el Ehtádo
paraguájo.
Ore kampiríno chamígo, nda’orekokuéirõ
ndorokaruvéima. Ore sy ha ore ru rire chamígo, máhke Ñandejára ha ore kokue la
ore ampáro. Upévare che ha’e: la mboriahu ndorekói ampáro, péro ha’e hetápe
oampara. Che ndaikuaái oimépa la partido, goviérno terã Ehtádo, la mboriahúpe
omongarúva. Ndaroviái la oiméne haguã pórke la che aikuaáva guive, ha’ekuéra
katu oñemongaruka la mboriahúpe. Mba’égui ovivíta chamígo mboriahu mba’apohára
nome’ẽirõ vída chupekuéra. Mba’éichaiko chéve chemongarúta chamígo peteĩ
cheremimongaru.
Tovéna taraha sikéra ko ikolor che
ajúri chamigo, pórke ha’eháicha ndéve ajúvo, la Partído Liveral niko ore
mboriahu remimongaru, ha upéichante avei enteroite Partído.
-
14 -
MBORIAHU
NDA’IPARTÍDOI
(Dr.
Francisco Bazán- pe)
— Mba’érepa karai Rréi la
nefanatikoite — he’i chéve peteĩ Doytor Paraguaýpe.
La xénte niko oimo’ã nefanátikogui la
nde kolormi reraha nde apére. Heta karai nontendéi la kolórpa mba’ére rohayhu
ore kampesíno. Péina péa, peteĩ upaichagua. Ha ha’e chupe:
— Che chamigo nachefanátikoi,
cheliveral peve, upéa si. Mba’éreiko che chefanátikota chépype peteĩ kampesíno
tavymi, analfavéto. Mba’e anohẽta la fanatímogui. Ahayhu chamígo la hovýva.
Upéva ndaikatúi anega. Péro la polítikagui ndaikuaái mba’eve. La polítikako
ndaha’éi mboriahu ñombojaruha. Upéva chamígo peẽ karai iñarandúva rembiporu. Peẽ
la polítika pehugáva, ha peñogana ha pejoperde ipype. Ore mboriahu kokueséro
výrogui rei roike la polítikape, pórke nda’ideprovéchoi oréve mba’evéichagua
Partìdo. He’i voi lo mitã: “Polítikape ñemba’apo ha kavaju ári jeiko empélo,
tevi jepirorãite”. Ha upéva añete che ajuhu, pórke la umícha oikóva
oñemosantovai rei hapicha mboriahu ndive.
Moõanga piko chamígo ore roikuaáta
mba’eve. Lo karai Paraguaýpe ojaposetéva ojapo la Partídogui. Oraha orahaseha
gotyo, omboja’o, oipeha’ã, ojapo so’o apu’a, ha ko’ãga katu hi’ãche vori voríma
la che Partído Liveral. Ha ore kampesíno ndoroikuaái mba’eve. Ore ndoroikuaái
mba’éichapa ñamanexa la Partído ni maerãpa ovale. Sapy’ánte rojojukamimírõ
jepe, pe vaileha rupi ka’uhápe, ha oĩ he’íva polítika káusa, umíva ndaha’éi
polítikare, ni Partídore, ni sokétere. Umíva kolor rehe chamígo.
Upévare che ha’e: La mboriahu
nda’ipartídoi. Ikolórnte chamígo. Ikolor peve.
Che, mba’e, la che Partído omandárõ,
lomimoiténte ajehevikuape’aarã che kokuépe aka’api. Nda’ipóri korreli ouarã
oka’api chéve che kokue. Ha ndahamo’ãi avei amanda mamove pórke ndaleéi
chamígo. La olee’ỹva piko mba’éicha omandáta ni ipartído mokõirõ. Ni ojere jey
jeýrõ. Che ndajuhúi moõpa okombeni la polítika la mboriahúpe.
Mboy kolorádo mboriahu piko oĩ ko’ãga
ndorekoivahína ho’uarã 40 áño omanda rire ipartído; péro michĩete ha ojererovu
pórke ndaje omanda ipartído. Oiko oporo’incha, ha upéi rehecha iko’ẽ ivesíno
rokẽme ojerure un máte ka’a.
Lo karaikuéra chamígo, oipuru rei la
mboriahúpe, ofanatisa rei la polítikare. Ãga ha’ekuéra oñemoĩporãmbáne ha
“Lechíro” katu ipórte tujaitépe, nda’ijyvýi, nda’ikokuéi, nahembi’úi, hye kororõ,
ifamillamimi hasypa, tuichamíva ohopa ótrro tetãre, ha ha’e oisu’u ohóvo tekotevẽ.
Rejekivoka Doytor chamígo la reimo’ãrõ
che chefanátiko. Ndachekuaáinte. Che chamígo chedemokrátiko ha xuhtísiante
aipota oiko. Upévare sapy’ante achokamimi mburuvichakuéra ndive. Ndaha’éi
chamígo chembareteségui ha’éva chupekuéra anivéna peiporútei la mbarete vai mboriahu apére. Ha’e chupekuéra pórke la
mboriahu persegi ha préso nupã ndaha’éi asáña chamígo, avavépe guarã.
Ha’e jeýta ndéve chamígo:
Cheliveraleterei péro nachefanátikoi. Ahayhu la che rapicha ikolorádo porã ha
idesénteva, ha aguapýva voínte umichagua ndive ha’u la un kuárto káña porã, terã
ambopuka chupe ipólka. Pórke ore mboriahu tavýpe guarãko, nde karai Doytor, upévante
la liberta. Romoĩse pe ore kolormi ore apére ro’ofende’ỹre avavépe; rohenduse
pe ore polkami, taha’e 18 terã Kolorádo; ha roñokombidase peteĩ un kuárto káña
porãme mamo rojotopahápe. Umíva ore rojapórõ, ha nda’ipóri ramo umívare
oñe’ofendéva terã ore’ofendéva; upépe ore roñandu oĩha la liberta ko ñande retãme.
Che chamígo chekaria’yva’ekue liberal
tiémpope — ha chedihkulpa chamígo, ndaha’éi ajaposégui
propaganda — péro heta ajerokyva’ekue la pólka kolorádo. Sonséra
chamígo la mboriahu oikotevẽva oñeñandu haguã ilivertápe, péro hetave vése ni
upe sonsera noñeme’ẽi chupe. Ha ñambyasy… chamígo.
-
15 -
ITAXÁDA
HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI
Amo ore pyéulope ojupi presidénte seysional
ramo peteĩ che sovríno vyrochúhko, ha chejuhúre voi chetentáma.
Aguãhẽ añemu pe amo Lalíto
Gorohtiága-pe ha atopa oaperitahína peteĩ hapicha ndive, ha cherecha rehe
chepideáma voi:
— Eñembojápy tio Rréi torokombida peteĩ
un trrágo. Reíngo chamígo rejere orehegui pórke are gueteri romandáta, mediánte
peẽ pejedividipa — he’i chéve.
— Péro kómono chamígo, erúkatu la un
trrágo ja’u — ha’e chupe —. Péro ha’éta ndéve una kósa: che chamígo rokombidaarã
un lítrro katu el día ke omanda la nde Partído. Nde ikatu oime remandagua’u ko
Jutýpe, péro upéva cháira, pórke la Paraguaýpe ha opaite henda rupi la omandáva
chamígo ndaha’éi la kolorádo. Ani pejesegi chamígo la propagándare. Peẽko
ymaitereíma pentrrega hague la pende Partído. Nde ne mitãrõ oikóne raka’e
upéva, ajeve ndereikuaái. Milíko sáko ruguáire la ikatu peiko are gueteri
petyryry, péro la poder ramo chamígo, mombyry pendehegui. Ha nemandu’aarã
gueteri cherehe. Opoiha’ára pendehegui la pene patrrón, upe pende Partído
itaxáda hetavearã naránxa mburikágui, tamombe’u ndéve. Ha mba’ére upéva. Pórke
opa la kaudíllo. La tembiguáiko ndaha’éi kaudíllo, kompañéro.
Upévare che ha’e: Enteroite deféyto
ikatu oreko la Partído Liveral, péro oĩrõ guare en el poder omanda añetete
va’ekue. Omanda la Exérsitore. Oguereko ipoguýpe disiplinadaménte ha ndohejái
oike polítikape. Ni gérra jave nontregái va’ekue la poder la militárpe, ha
mba’ére, pórke oreko ómbre kapasitádo odirihiarã a la nasion en gérra. Ha oñegana
la gérra ojeike’ỹre pláta jepurpúpe. Upéva upe mérito ndaikatúi avave onega.
Ha la Partído Kolorádo katu chamígo
ne’ĩrãva gueteri ko’ãgaite peve omoĩ ñane retãme peteĩ goviérno sivil
ijautoridáva. Tóda la vída oñenkaudillauka militárpe. Oguhta voínte chupe la
vóta guýpe jeiko. Rrompída guive omomandava’ekue Naĩno Kavalléro, Leparti
Ehkovar, aipo Eguhkísa; umía xeneral memete.
Upéi oipurusékuri Panchólo
Kavallérope, kómo ke ha’e Naĩno ra’y, ha ixeneral liberal tiémpope. Upéva nosẽimarõ
oñemboki xeneral Morínigore ha isáko ruguáire oguahẽ la podérpe; péro ndaikatúi
oñesohtene upépe ni Natalísio ni Severíko Cháve, ha upémarõ oguahẽ jey ipohã
tujápe. Ha upépe peime chamígo. Pekumplítama 100 áño pereko’ỹre peteĩ
Presidénte sivil okumpliva’ekue ipláso pe Soláno Lópe sillónpe. La militar niko
chamígo oñesohtene pórte imbokaguasu, péro upévango apárte, ajépa.
Upévare ha’e ndéve: Un lítrope
rokombidáta omandaha’ára la nde Partído, ha ikatu añekomprometeve ave pórke
upérõ guãrã che ha nde nañaimeveichémane ko yvy ári. Kurieterei upéva oikóta.
Ha ko’ãga ja’u la ne káña un trrágo ha
ñañokonsola chamígo pórke mokõivéva nomandái la ñande Partído. Mokõive Partído
ojexode pórke ndorekói kapasida oñomongetávo ha oñontendévo omoĩ haguã ñane retãme
la demokrásia. Ha demokrásia nda’iporihápe, nda’ipóri Partído ovaléva. Upéva jaikuaa
voi.
Péro upéva, ku trrúkoicha, entrre do
guive mante ikatu jahuga, ha trrúko de kuátro iguhtove, ha entrre séi katu opa
itopéto.
Ajeve ramo chamígo tuicha ojekivoka la
polítiko he’íva: “Ore romandaha’ára romoĩta la demokrásia”. Nda’upéichai. Mitã
ha demokrásia ndajajapói ñane áño. Ñaikotevẽ pe ótrrore.
Ndépa rehecháva pe trrúko oha’ãtava
omoĩha la léi ojupe ha oñondive.
Ha upéi orrehpeta hikuái upe léi ani
haguã oĩ ipochýva. Ha guéno, upépe nde nereñenkartáiguinte reperde ndaha’éi
rejexodégui, ha ãga ótrra guéltape ikatúma regana.
Péro ápe chamígo la ñande Partidokuéra
ixuégo vai, pórke una guélta no’aguantái. Michĩete noñenkartái ha ombotáma
kuartel rokẽ, ojerure sokórro mirónpe, ha upépe oñehundi la xuégo.
Nde la trrúko ha polítika rehugátarõ
rerrehpetava’erã pe ne irũ de huégope; nerakate’ỹarã hese. Aní remarka la
kárta. Ani rembohuga miron. Ani reity kuártape térã repersegi ne kontrrário. La
umíva ojapóva ndaha’éi hugador ni polítiko.
Che añe’ẽ ndéve huégo porãre, ndaha’éi
umi che korrelikuéra ohugáva ipatrron ndive, ombovy’apotávo chupe. Upéva
ndaha’éi huégo chamígo. Ajevérõ rojedividítamante voi, pórke la patrrón omoĩrõ
la varáha, ha la léi, ha la káña; máhke rembovy’a haguãite chupe reguapýta
reperde hovái káda huégo, ha umíva chamígo arriéro idelikado’ỹva rembiapónte.
No chamígo. Trrúko ha demokrásiape nda’iporiva’erãi patrrón ni peon. Umíva
ñanembojoja pórke ojojaveguápe guarã voínte.
Suscribirse a:
Enviar comentarios (Atom)
No hay comentarios:
Publicar un comentario