Aprobación del Pabellón y Escudo Nacional en el Tercer Congreso reunido en el templo de la Encarnación el 25 de noviembre de 1842, bajo la presidencia de don Carlos Antonio López.
Óleo sobre lienzo de Guillermo Ketterer pintado en 1957.

martes, 5 de mayo de 2015

CHE PAÑUÉLO HA CHE KOLOR, MBORIAHU NDA’IPARTÍDOI ha ITAXÁDA HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI (Tio Rréi Kasokuerakue / Los Casos del Tío Rey)

- 13 -
CHE PAÑUÉLO HA CHE KOLOR

— Mba’érepa chamigo ko ndeliveralete. Oimépa nemongaru mba’e la Partído Liveral ajeve ndereipe’ái nde ajúrigui pe pañuélo hovy — he’i chéve peteĩ koronel retirádo pe amo “La Vo-pe” ako kuehe.

Oréngo upépe tuja atýra roime opaichaguápy, ha che katu výro voi, la che pañuélo ndaipe’ái voi ni váñope aha haguã. Ha nipo ohechahikóni upéva ra’e la koronel, si la iñarandúvagui niko nokañýi voi mba’eve. Ha’e… médio ku chesopresanunga, péro asẽ ha’e chupe:

— Reikuaasépa mi koronel chamígo, tamombe’u porã ndéve.
— Aikuaase chamígo, upévaguima voi aporandu ndéve — he’i chéve.
— Ha kómono chamigo, amombe’úta ndéve — ha’e chupe, ha añepyrũ: “Che ko mi koronel ahava’ekue la Chákope orexanoite. Inosénte ha animal chamígo aha. Umi tiémpope katu nde reikuaa, ñanemitã are voi. Ha che katu apárte analfavetoite voi anga. Ha… roñepyrũta ramo guare la hendyetéva niko, peteĩ pyhareve, oremoformambaite la trrópa roĩva guive upe Kamáchope. Nipo oñemoñe’ẽta hína ra’e oréve la komandánte divisionário. Upéva hína, nde katu oiméne raka’e reikuaa, la koronel Kálo Fernánde. Karia’ypaite… chamigo ñande rapicha. Imba’énte ñame’ẽ chupe. Ha iñarandu… Ñandejárape a’agradeséva chamígo umichagua paraguájo rova ohechauka haguére chéve ko múndope. Ha guéno, ha omanda oréve la ore ruvicha “atensión presénte”, ha he’i:
— Péina oñemoñe’ẽta peẽme huláno de tal —. Nachemandu’ái upérõpa mba’e xerarkía oreko; péro kuehe guaréicha chemandu’a chamígo pe husil rojokórõ guare hína ore po jováipe ha pe mburuvicha he’i oréve péicha: “Pehechápa lo mitã pe ñande poyvi ovevevahína pépe. Pehechápa orekoha mbohapy kolor. Péva pe poyvi orrepresentahína ñane retãme. Oiméne pende apytépe ohayhuvéva pytãva, ha oiméne ohayhuvéva hovýva, ha oiméne avei ipartido’ỹva, umíva opyta mbytépe, ja’e chupe morotĩva reheve. Péro ñande ndajajúi ápe ñadefendévo mba’evéichagua Partído. Ñande jaju ñadefendévo ñane retã Paraguái. Ajeve ramo,  ñaimeva’erã ko’ápe de lo trre kolor. Upéicha ramo añoite ñande ñarrepresenta al Paraguái. Ha paraguájova guive ñaimembaiteva’erã. Ha ñaimeva’erã ojoyke’ýicha oñondivekuéra. Ko’ápe lo mitã opa la kolor ha ñamopu’ã sólo ñande trrikolor. Péro ani avei peimo’ãtei pe vanderaha la tetã Paraguái, ha jajuha ñadefedévo pe trrápo. Nahániri. Pévako peteĩ símbolonte. Ñande oñondivekuérako la Paraguái. Ñande oñondivepa. Ha ñande la ñañedefendétava paraguajoháicha. Ñadefendéta ñande rataypy, ñande rogapy, ñande kokue ha ñane famílla. Ajeve ramo lo mitã, peñongatu penekorasõme la pende kolor; ha ikolor’ỹva gueteri tolexi ikolorã ñane vandéragui ha toñotỹ avei ikorasõme. Enteroite kómo siudadáno ikatu jareko ñande kolor, péro ñamboykeva’erã ãicha jave; ko’ãga ñaime en gérra ótrro tetã ndive lo mitã, ha péva ndaha’éi ñombojaru. Ko’ápe ñaikotevẽmba ojuehe. Ko’ápe oñekotevẽ enteroite kolor mbojeroviaha rehe, paraguájova guive”.

Upe ramo che, mi koronel, alexiva’ekue la hovýva la che kolorã. Ndaha’éi cheliverálgui katuete. Kóva ko pañuélo rehe oĩ chamígo la che kolor; la kolor che ahayhúva ha araháva che korasõme. Péva chamígo ndaha’éi che Partído; péva che kolor, ha upévare péina areko che ajúri. Ndaikuaái chamigo ajapo porãpa, péro che, umi rupi ahenduva’ekue mante asegíta pórke ndache’ehkuelaiete. Oime rire antende vai, a’agradesetereiarã ndéve chamígo cherenohẽ ramo tapépe — ha’e chupe.

— No… don Kavréra chamígo, oĩ porãiterei la upéicharõ, rofelisita — he’i chéve —. Ha ha’e jey chupe:
— Péro oĩ ótrra kósa. Nde reporandu chéve, chemongarúpa la Partído Liveral, ha upéva avei tekotevẽ a’aklara ndéve. Che chamígo cheliveral. Upéva nanegamo’ãi ndehegui ni avavégui. Péro la che Partído nachemongarúi; ha che aikuaa mba’érepa: pórke chemboriahu ha chetavy, ha la Partidokuéra oĩva iñarandúva mandyjutýnte; itavývape nda’ideprovéchoi. Ha’e “el Ehtádo” haimetete upéichante avei.

Péina nde, mi koronel, ymáma remombo la verde’o, péro lomímonte el Ehtádo osegi nemongaru, ha mba’ére, pórke ne’arandu chamígo; rereko kapasida; ha la iñarandúva patrón niko el Ehtádo, upéva jaikuaa voi. Péro chéve, araka’e ome’ẽva peteĩ mandi’o rapo la el Ehtádo paraguájo.

Ore kampiríno chamígo, nda’orekokuéirõ ndorokaruvéima. Ore sy ha ore ru rire chamígo, máhke Ñandejára ha ore kokue la ore ampáro. Upévare che ha’e: la mboriahu ndorekói ampáro, péro ha’e hetápe oampara. Che ndaikuaái oimépa la partido, goviérno terã Ehtádo, la mboriahúpe omongarúva. Ndaroviái la oiméne haguã pórke la che aikuaáva guive, ha’ekuéra katu oñemongaruka la mboriahúpe. Mba’égui ovivíta chamígo mboriahu mba’apohára nome’ẽirõ vída chupekuéra. Mba’éichaiko chéve chemongarúta chamígo peteĩ cheremimongaru.

Tovéna taraha sikéra ko ikolor che ajúri chamigo, pórke ha’eháicha ndéve ajúvo, la Partído Liveral niko ore mboriahu remimongaru, ha upéichante avei enteroite Partído.

- 14 -
MBORIAHU NDA’IPARTÍDOI
(Dr. Francisco Bazán- pe)

— Mba’érepa karai Rréi la nefanatikoite — he’i chéve peteĩ Doytor Paraguaýpe.
La xénte niko oimo’ã nefanátikogui la nde kolormi reraha nde apére. Heta karai nontendéi la kolórpa mba’ére rohayhu ore kampesíno. Péina péa, peteĩ upaichagua. Ha ha’e chupe:

— Che chamigo nachefanátikoi, cheliveral peve, upéa si. Mba’éreiko che chefanátikota chépype peteĩ kampesíno tavymi, analfavéto. Mba’e anohẽta la fanatímogui. Ahayhu chamígo la hovýva. Upéva ndaikatúi anega. Péro la polítikagui ndaikuaái mba’eve. La polítikako ndaha’éi mboriahu ñombojaruha. Upéva chamígo peẽ karai iñarandúva rembiporu. Peẽ la polítika pehugáva, ha peñogana ha pejoperde ipype. Ore mboriahu kokueséro výrogui rei roike la polítikape, pórke nda’ideprovéchoi oréve mba’evéichagua Partìdo. He’i voi lo mitã: “Polítikape ñemba’apo ha kavaju ári jeiko empélo, tevi jepirorãite”. Ha upéva añete che ajuhu, pórke la umícha oikóva oñemosantovai rei hapicha mboriahu ndive.

Moõanga piko chamígo ore roikuaáta mba’eve. Lo karai Paraguaýpe ojaposetéva ojapo la Partídogui. Oraha orahaseha gotyo, omboja’o, oipeha’ã, ojapo so’o apu’a, ha ko’ãga katu hi’ãche vori voríma la che Partído Liveral. Ha ore kampesíno ndoroikuaái mba’eve. Ore ndoroikuaái mba’éichapa ñamanexa la Partído ni maerãpa ovale. Sapy’ánte rojojukamimírõ jepe, pe vaileha rupi ka’uhápe, ha oĩ he’íva polítika káusa, umíva ndaha’éi polítikare, ni Partídore, ni sokétere. Umíva kolor rehe chamígo.

Upévare che ha’e: La mboriahu nda’ipartídoi. Ikolórnte chamígo. Ikolor peve.

Che, mba’e, la che Partído omandárõ, lomimoiténte ajehevikuape’aarã che kokuépe aka’api. Nda’ipóri korreli ouarã oka’api chéve che kokue. Ha ndahamo’ãi avei amanda mamove pórke ndaleéi chamígo. La olee’ỹva piko mba’éicha omandáta ni ipartído mokõirõ. Ni ojere jey jeýrõ. Che ndajuhúi moõpa okombeni la polítika la mboriahúpe.

Mboy kolorádo mboriahu piko oĩ ko’ãga ndorekoivahína ho’uarã 40 áño omanda rire ipartído; péro michĩete ha ojererovu pórke ndaje omanda ipartído. Oiko oporo’incha, ha upéi rehecha iko’ẽ ivesíno rokẽme ojerure un máte ka’a.

Lo karaikuéra chamígo, oipuru rei la mboriahúpe, ofanatisa rei la polítikare. Ãga ha’ekuéra oñemoĩporãmbáne ha “Lechíro” katu ipórte tujaitépe, nda’ijyvýi, nda’ikokuéi, nahembi’úi, hye kororõ, ifamillamimi hasypa, tuichamíva ohopa ótrro tetãre, ha ha’e oisu’u ohóvo tekotevẽ.

Rejekivoka Doytor chamígo la reimo’ãrõ che chefanátiko. Ndachekuaáinte. Che chamígo chedemokrátiko ha xuhtísiante aipota oiko. Upévare sapy’ante achokamimi mburuvichakuéra ndive. Ndaha’éi chamígo chembareteségui ha’éva chupekuéra anivéna peiporútei la mbarete vai  mboriahu apére. Ha’e chupekuéra pórke la mboriahu persegi ha préso nupã ndaha’éi asáña chamígo, avavépe guarã.

Ha’e jeýta ndéve chamígo: Cheliveraleterei péro nachefanátikoi. Ahayhu la che rapicha ikolorádo porã ha idesénteva, ha aguapýva voínte umichagua ndive ha’u la un kuárto káña porã, terã ambopuka chupe ipólka. Pórke ore mboriahu tavýpe guarãko, nde karai Doytor, upévante la liberta. Romoĩse pe ore kolormi ore apére ro’ofende’ỹre avavépe; rohenduse pe ore polkami, taha’e 18 terã Kolorádo; ha roñokombidase peteĩ un kuárto káña porãme mamo rojotopahápe. Umíva ore rojapórõ, ha nda’ipóri ramo umívare oñe’ofendéva terã ore’ofendéva; upépe ore roñandu oĩha la liberta ko ñande retãme.

Che chamígo chekaria’yva’ekue liberal tiémpope ha chedihkulpa chamígo, ndaha’éi ajaposégui propaganda péro heta ajerokyva’ekue la pólka kolorádo. Sonséra chamígo la mboriahu oikotevẽva oñeñandu haguã ilivertápe, péro hetave vése ni upe sonsera noñeme’ẽi chupe. Ha ñambyasy… chamígo.

- 15 -
ITAXÁDA HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI

Amo ore pyéulope ojupi presidénte seysional ramo peteĩ che sovríno vyrochúhko, ha chejuhúre voi chetentáma.

Aguãhẽ añemu pe amo Lalíto Gorohtiága-pe ha atopa oaperitahína peteĩ hapicha ndive, ha cherecha rehe chepideáma voi:

— Eñembojápy tio Rréi torokombida peteĩ un trrágo. Reíngo chamígo rejere orehegui pórke are gueteri romandáta, mediánte peẽ pejedividipa — he’i chéve.
— Péro kómono chamígo, erúkatu la un trrágo ja’u — ha’e chupe —. Péro ha’éta ndéve una kósa: che chamígo rokombidaarã un lítrro katu el día ke omanda la nde Partído. Nde ikatu oime remandagua’u ko Jutýpe, péro upéva cháira, pórke la Paraguaýpe ha opaite henda rupi la omandáva chamígo ndaha’éi la kolorádo. Ani pejesegi chamígo la propagándare. Peẽko ymaitereíma pentrrega hague la pende Partído. Nde ne mitãrõ oikóne raka’e upéva, ajeve ndereikuaái. Milíko sáko ruguáire la ikatu peiko are gueteri petyryry, péro la poder ramo chamígo, mombyry pendehegui. Ha nemandu’aarã gueteri cherehe. Opoiha’ára pendehegui la pene patrrón, upe pende Partído itaxáda hetavearã naránxa mburikágui, tamombe’u ndéve. Ha mba’ére upéva. Pórke opa la kaudíllo. La tembiguáiko ndaha’éi kaudíllo, kompañéro.

Upévare che ha’e: Enteroite deféyto ikatu oreko la Partído Liveral, péro oĩrõ guare en el poder omanda añetete va’ekue. Omanda la Exérsitore. Oguereko ipoguýpe disiplinadaménte ha ndohejái oike polítikape. Ni gérra jave nontregái va’ekue la poder la militárpe, ha mba’ére, pórke oreko ómbre kapasitádo odirihiarã a la nasion en gérra. Ha oñegana la gérra ojeike’ỹre pláta jepurpúpe. Upéva upe mérito ndaikatúi avave onega.

Ha la Partído Kolorádo katu chamígo ne’ĩrãva gueteri ko’ãgaite peve omoĩ ñane retãme peteĩ goviérno sivil ijautoridáva. Tóda la vída oñenkaudillauka militárpe. Oguhta voínte chupe la vóta guýpe jeiko. Rrompída guive omomandava’ekue Naĩno Kavalléro, Leparti Ehkovar, aipo Eguhkísa; umía xeneral memete.

Upéi oipurusékuri Panchólo Kavallérope, kómo ke ha’e Naĩno ra’y, ha ixeneral liberal tiémpope. Upéva nosẽimarõ oñemboki xeneral Morínigore ha isáko ruguáire oguahẽ la podérpe; péro ndaikatúi oñesohtene upépe ni Natalísio ni Severíko Cháve, ha upémarõ oguahẽ jey ipohã tujápe. Ha upépe peime chamígo. Pekumplítama 100 áño pereko’ỹre peteĩ Presidénte sivil okumpliva’ekue ipláso pe Soláno Lópe sillónpe. La militar niko chamígo oñesohtene pórte imbokaguasu, péro upévango apárte, ajépa.

Upévare ha’e ndéve: Un lítrope rokombidáta omandaha’ára la nde Partído, ha ikatu añekomprometeve ave pórke upérõ guãrã che ha nde nañaimeveichémane ko yvy ári. Kurieterei upéva oikóta.

Ha ko’ãga ja’u la ne káña un trrágo ha ñañokonsola chamígo pórke mokõivéva nomandái la ñande Partído. Mokõive Partído ojexode pórke ndorekói kapasida oñomongetávo ha oñontendévo omoĩ haguã ñane retãme la demokrásia. Ha demokrásia nda’iporihápe, nda’ipóri Partído ovaléva. Upéva jaikuaa voi.

Péro upéva, ku trrúkoicha, entrre do guive mante ikatu jahuga, ha trrúko de kuátro iguhtove, ha entrre séi katu opa itopéto.

Ajeve ramo chamígo tuicha ojekivoka la polítiko he’íva: “Ore romandaha’ára romoĩta la demokrásia”. Nda’upéichai. Mitã ha demokrásia ndajajapói ñane áño. Ñaikotevẽ pe ótrrore.

Ndépa rehecháva pe trrúko oha’ãtava omoĩha la léi ojupe ha oñondive.

Ha upéi orrehpeta hikuái upe léi ani haguã oĩ ipochýva. Ha guéno, upépe nde nereñenkartáiguinte reperde ndaha’éi rejexodégui, ha ãga ótrra guéltape ikatúma regana.

Péro ápe chamígo la ñande Partidokuéra ixuégo vai, pórke una guélta no’aguantái. Michĩete noñenkartái ha ombotáma kuartel rokẽ, ojerure sokórro mirónpe, ha upépe oñehundi la xuégo.

Nde la trrúko ha polítika rehugátarõ rerrehpetava’erã pe ne irũ de huégope; nerakate’ỹarã hese. Aní remarka la kárta. Ani rembohuga miron. Ani reity kuártape térã repersegi ne kontrrário. La umíva ojapóva ndaha’éi hugador ni polítiko.

Che añe’ẽ ndéve huégo porãre, ndaha’éi umi che korrelikuéra ohugáva ipatrron ndive, ombovy’apotávo chupe. Upéva ndaha’éi huégo chamígo. Ajevérõ rojedividítamante voi, pórke la patrrón omoĩrõ la varáha, ha la léi, ha la káña; máhke rembovy’a haguãite chupe reguapýta reperde hovái káda huégo, ha umíva chamígo arriéro idelikado’ỹva rembiapónte. No chamígo. Trrúko ha demokrásiape nda’iporiva’erãi patrrón ni peon. Umíva ñanembojoja pórke ojojaveguápe guarã voínte. 

Nemandu’avaerã gueteri che rehe. Ñande politikokuéra ojorrehepetaha’ára mante voi ko ñane retãme oĩarã la demokrásia. Upérõ oguapýne hikuái ojováre ha omoĩ la léi de huégo ojupe ha oñondive. Péro upéva ndoikói aja kompañéro, partido loríto mante ho’uarã la so’o ikyrakuete.


No hay comentarios:

Publicar un comentario