Aprobación del Pabellón y Escudo Nacional en el Tercer Congreso reunido en el templo de la Encarnación el 25 de noviembre de 1842, bajo la presidencia de don Carlos Antonio López.
Óleo sobre lienzo de Guillermo Ketterer pintado en 1957.

martes, 5 de mayo de 2015

Presentación del poemario Haiku. Ñe’ẽ Mbyky de Feliciano Acosta



Señoras y señores. Amigos presentes:

Vengo a presentarles hoy un nuevo libro de poemas de mi entrañable amigo y compañero de luchas, don Feliciano Acosta Alcaraz. No puedo decirles qué número lleva este libro porque ya perdí la cuenta. Desde aquel lejano año de 1983 en que,  en el auditorio de Radio 1º de marzo, presenté al público su primer poemario titulado: Ñe’ẽ ryrýi, Feliciano viene agregando a su caudal literario virtualmente un libro por año. De entonces a hoy se ha convertido no sólo en buen poeta sino en un poeta muy productivo. Con gente como él, la lengua guaraní tiene su futuro asegurado. Gracias por esto a todos los santos y santas del cielo.

En mi libro: LA POESÍA GUARANI DEL SIGLO XX  dejé dibujado el perfil de Feliciano Acosta en estos términos:

“Este poeta comprende perfectamente que el lenguaje de la poesía no es el lenguaje lógico sino el figurado o simbólico. Los signos lingüísticos son para él meros instrumentos para construir ideas directamente con las imágenes. Sus versos son extremadamente concisos, breves y terminantes. Podríamos decir que es el poeta de la síntesis extrema, de la condensación más compacta. Su lenguaje es preciso como un telegrama. A sus poemas no se les puede agregar nada y mucho menos quitar; están dados con exactitud matemática; son unos comprimidos poéticos cuyo efecto se hará sentir o no en el lector o escucha, pero no en las esferas sensoriales sino en el campo del entendimiento o del sentimiento”.

Ahora digo que si tal es la característica de éste poeta, nadie mejor que él para incorporar a la poesía guaraní el género poético japonés denominado HAIKU, porque el haiku es un poema muy breve, comprimido, telegráfico; diríamos que es un proto poema, pero con la aclaración de que no es un poema en ciernes, no es un mero principio de poema sino todo lo contrario; es la síntesis de una idea; es un mensaje completo; en suma, un poema totalmente acabado, sustentado en sí mismo. A un haiku bien logrado no le falta ni le sobra nada.

Según nos explica la poeta Emi Kasamatsu en el prólogo de este libro, el haiku es un modelo tradicional y muy antiguo en la literatura japonesa. Es poesía con métrica estricta; tiene un molde invariable; una forma poética fija, congelada e inviolable. Su forma fija le exige al poeta que comprima su idea en tres versos medidos; el primero de 5 sílabas, el segundo de 7 sílabas y el tercero y último de 5 sílabas nuevamente. Definitivamente, el poema que no reúne esa forma será un poema pero no será un haiku.

Como es de conocimiento de este selecto público, la poesía nació dentro de la métrica en casi todas las culturas; de modo que si los versos son medidos en sílabas es porque su forma es antigua, como antigua es la forma del  soneto en la poesía castellana y europea en general. El soneto también es un poema de forma fija; es un poema de cuatro estrofas; las dos primeras son cuartetas con rimas alternadas y las dos últimas son tercetos o  estrofas de tres versos cada una, pero rimando de modo preciso con los versos anteriores. Los poemas sin estrofas, sin rimas y sin ritmo regular, son características esenciales de la poesía moderna. Sabemos además que esa nueva forma nació en América, de la mano del poeta nicaragüense Rubén Darío.

Volviendo a la poesía que se da en nuestra lengua propia, la guaraní, acotamos una vez más que la poesía guaraní nació en el Paraguay dentro de los moldes clásicos de la poesía castellana, es decir con métrica, rima consonante y acento rítmico regular. Esta es la forma tradicional de la poesía guaraní. Ratificamos también que la poeta que abrió para el guaraní las puertas de la poesía moderna es doña Ida Talavera, de la cual Feliciano Acosta es uno de sus más destacados discípulos. Aprovechamos para ratificar a la vez que tomando en consideración las 53 variedades dialectales de la lengua guaraní habladas hasta hoy en siete países de América del sur, sólo el dialecto guaraní paraguayo llegó a producir poesía, en el sentido europeo del fenómeno poético. Los demás dialectos no produjeron porque generalmente se hallan confinados a comunidades indígenas, y los indígenas guaraní no tienen poetas; en esas culturas la poesía se vive de otra forma. Esa forma la pueden encontrar en mi libro: La poesía guaraní del siglo XX. Disculpen la promoción.

Estas aclaraciones y precisiones previas fueron necesarias que las hiciera porque debo señalar la importancia que tiene la adquisición por el guaraní paraguayo de esta nueva forma poética: el haiku japonés. Quiero también recordar ante ustedes que en su época clásica la poética guaraní produjo todas las formas de la poesía española. El hecho que se haya elaborado mucho más las cuartetas pareadas y las cuartetas alternadas no significa que no se haya producido octavas reales, octavillas, endecasílabos, sonetos y hasta la mismísima décima espinela, una décima especial creada por el poeta Vicente Espinel a finales del 1.500 en España. Nuestro conocido poema y canción Che valle mi, de Enrique Torres, es una perfecta  décima espinela.

Profundamente consustanciada como está la lengua guaraní del Paraguay con la poesía de forma clásica, con métrica, estrofa y rima, no le es nada difícil adquirir y asumir el haiku. Además, debemos saber que fuera de las muchas concomitancias fonéticas que tiene el guaraní con la lengua japonesa, comparte con ella una característica muy especial: ambas lenguas tienen sílabas exclusivamente directas o libres y por consiguiente ninguna de las palabras de sus respectivos léxicos terminan en consonante; todas sus palabras terminan en vocales. Esto ha llevado a grandes lingüistas a sostener que el idioma guaraní está emparentado con las lenguas oceánicas del pacífico sur, siendo la más cercana a ella la lengua MAHORI  de Nueva Zelanda, grupo lingüístico en el cual se encuentra la lengua japonesa. Estas características facilitan naturalmente la adquisición del género poético: haiku, nombre que Feliciano traduce con la frase “Ñe’ẽ mbyky”, mientras yo propongo la palabra “HAIKY” y explico: el significado del verbo “hai”, que originariamente es  “realizar un trazo, una raya”, se ha extendido para significar “escribir”, cuando apareció la escritura. Por su parte con el morfema “ky” se señala un modo cuasiaccional del verbo, un acto contenido después de su realización inicial. Por esto me parece apropiado denominar en guaraní HAIKY al HAIKU japonés.

Evidentemente se puede sostener que el haiku tiene un origen oral, pero no se puede dudar de que su consolidación como género poético se produjo luego de la aparición de la escritura, porque a ella se ciñe, a la cantidad de sílabas de sus versos.

Dadas estas concomitancias, no nos debe extrañar que nuestro “poeta de la síntesis extrema” logre en guaraní una alta perfección en la elaboración del haiku. Veamos algunos ejemplos. Su prologuista Emi Kasamatsu rescata uno que dice:

Nde resa hovy /ohesape che rape /pypũete jave.

Este haiku de Feliciano se ciñe estrictamente a la fórmula 5/7/5.
Por mi parte quiero destacar otro que dice:

Kerasy vai / che kéra mombáy, apo / ahecha reho

Y otros que dicen:

Ko yvy ári / ndeichaite ahayhúva / ndete jey voi.
Nde jeju ko’ẽ / vy’a’ỹ ñaña rata / omboguepaite.
Opa ka’aguy / guyra purahéi porã / noñehenduvéi.

Como pueden verse y escucharse, estos breves poemas encierran pensamientos redondos, completos y estéticamente impecables y agradables al oído. Este nuevo género ingresa hoy al guaraní de la mano de Feliciano Acosta y viene para quedarse, porque llega como si llegara a su propia casa. Es un encuentro del haiku con su viejo tronco lingũístico. También escuche en la feria del libro de Encarnación los haiku elaborados en castellano por nuestro poeta y narrador Augusto Casola, a quien Feliciano dedica la segunda parte de este poemario, reconociéndole con ello como preceptor e introductor al Paraguay del haiku. La primera parte está dedicada a Emi Kasamatsu, como no podía ser de otra manera, porque ella es nuestro enlace con la cultura y la literatura japonesas.

Aipóramo niko ko pyharépe ja’eva’erã HAIKU pe: eguãhẽmína, eike, eguapy ko ore rataypýpe; kóva  ko nderataypy tuja avei hína. Ymaitéma niko ko avañe’ẽ ha nde pejei hague ojoehegui. Péina hasýpe pejotopami jey. Peẽ oñopehẽnguéva pejoguerovy’amíta ko pyhare ore apytépe. Ha ore, upévare,  rovy’a avei pende pýri. 

Aguyje

Tadeo  Zarratea

Abril de 2015



CHE PAÑUÉLO HA CHE KOLOR, MBORIAHU NDA’IPARTÍDOI ha ITAXÁDA HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI (Tio Rréi Kasokuerakue / Los Casos del Tío Rey)

- 13 -
CHE PAÑUÉLO HA CHE KOLOR

— Mba’érepa chamigo ko ndeliveralete. Oimépa nemongaru mba’e la Partído Liveral ajeve ndereipe’ái nde ajúrigui pe pañuélo hovy — he’i chéve peteĩ koronel retirádo pe amo “La Vo-pe” ako kuehe.

Oréngo upépe tuja atýra roime opaichaguápy, ha che katu výro voi, la che pañuélo ndaipe’ái voi ni váñope aha haguã. Ha nipo ohechahikóni upéva ra’e la koronel, si la iñarandúvagui niko nokañýi voi mba’eve. Ha’e… médio ku chesopresanunga, péro asẽ ha’e chupe:

— Reikuaasépa mi koronel chamígo, tamombe’u porã ndéve.
— Aikuaase chamígo, upévaguima voi aporandu ndéve — he’i chéve.
— Ha kómono chamigo, amombe’úta ndéve — ha’e chupe, ha añepyrũ: “Che ko mi koronel ahava’ekue la Chákope orexanoite. Inosénte ha animal chamígo aha. Umi tiémpope katu nde reikuaa, ñanemitã are voi. Ha che katu apárte analfavetoite voi anga. Ha… roñepyrũta ramo guare la hendyetéva niko, peteĩ pyhareve, oremoformambaite la trrópa roĩva guive upe Kamáchope. Nipo oñemoñe’ẽta hína ra’e oréve la komandánte divisionário. Upéva hína, nde katu oiméne raka’e reikuaa, la koronel Kálo Fernánde. Karia’ypaite… chamigo ñande rapicha. Imba’énte ñame’ẽ chupe. Ha iñarandu… Ñandejárape a’agradeséva chamígo umichagua paraguájo rova ohechauka haguére chéve ko múndope. Ha guéno, ha omanda oréve la ore ruvicha “atensión presénte”, ha he’i:
— Péina oñemoñe’ẽta peẽme huláno de tal —. Nachemandu’ái upérõpa mba’e xerarkía oreko; péro kuehe guaréicha chemandu’a chamígo pe husil rojokórõ guare hína ore po jováipe ha pe mburuvicha he’i oréve péicha: “Pehechápa lo mitã pe ñande poyvi ovevevahína pépe. Pehechápa orekoha mbohapy kolor. Péva pe poyvi orrepresentahína ñane retãme. Oiméne pende apytépe ohayhuvéva pytãva, ha oiméne ohayhuvéva hovýva, ha oiméne avei ipartido’ỹva, umíva opyta mbytépe, ja’e chupe morotĩva reheve. Péro ñande ndajajúi ápe ñadefendévo mba’evéichagua Partído. Ñande jaju ñadefendévo ñane retã Paraguái. Ajeve ramo,  ñaimeva’erã ko’ápe de lo trre kolor. Upéicha ramo añoite ñande ñarrepresenta al Paraguái. Ha paraguájova guive ñaimembaiteva’erã. Ha ñaimeva’erã ojoyke’ýicha oñondivekuéra. Ko’ápe lo mitã opa la kolor ha ñamopu’ã sólo ñande trrikolor. Péro ani avei peimo’ãtei pe vanderaha la tetã Paraguái, ha jajuha ñadefedévo pe trrápo. Nahániri. Pévako peteĩ símbolonte. Ñande oñondivekuérako la Paraguái. Ñande oñondivepa. Ha ñande la ñañedefendétava paraguajoháicha. Ñadefendéta ñande rataypy, ñande rogapy, ñande kokue ha ñane famílla. Ajeve ramo lo mitã, peñongatu penekorasõme la pende kolor; ha ikolor’ỹva gueteri tolexi ikolorã ñane vandéragui ha toñotỹ avei ikorasõme. Enteroite kómo siudadáno ikatu jareko ñande kolor, péro ñamboykeva’erã ãicha jave; ko’ãga ñaime en gérra ótrro tetã ndive lo mitã, ha péva ndaha’éi ñombojaru. Ko’ápe ñaikotevẽmba ojuehe. Ko’ápe oñekotevẽ enteroite kolor mbojeroviaha rehe, paraguájova guive”.

Upe ramo che, mi koronel, alexiva’ekue la hovýva la che kolorã. Ndaha’éi cheliverálgui katuete. Kóva ko pañuélo rehe oĩ chamígo la che kolor; la kolor che ahayhúva ha araháva che korasõme. Péva chamígo ndaha’éi che Partído; péva che kolor, ha upévare péina areko che ajúri. Ndaikuaái chamigo ajapo porãpa, péro che, umi rupi ahenduva’ekue mante asegíta pórke ndache’ehkuelaiete. Oime rire antende vai, a’agradesetereiarã ndéve chamígo cherenohẽ ramo tapépe — ha’e chupe.

— No… don Kavréra chamígo, oĩ porãiterei la upéicharõ, rofelisita — he’i chéve —. Ha ha’e jey chupe:
— Péro oĩ ótrra kósa. Nde reporandu chéve, chemongarúpa la Partído Liveral, ha upéva avei tekotevẽ a’aklara ndéve. Che chamígo cheliveral. Upéva nanegamo’ãi ndehegui ni avavégui. Péro la che Partído nachemongarúi; ha che aikuaa mba’érepa: pórke chemboriahu ha chetavy, ha la Partidokuéra oĩva iñarandúva mandyjutýnte; itavývape nda’ideprovéchoi. Ha’e “el Ehtádo” haimetete upéichante avei.

Péina nde, mi koronel, ymáma remombo la verde’o, péro lomímonte el Ehtádo osegi nemongaru, ha mba’ére, pórke ne’arandu chamígo; rereko kapasida; ha la iñarandúva patrón niko el Ehtádo, upéva jaikuaa voi. Péro chéve, araka’e ome’ẽva peteĩ mandi’o rapo la el Ehtádo paraguájo.

Ore kampiríno chamígo, nda’orekokuéirõ ndorokaruvéima. Ore sy ha ore ru rire chamígo, máhke Ñandejára ha ore kokue la ore ampáro. Upévare che ha’e: la mboriahu ndorekói ampáro, péro ha’e hetápe oampara. Che ndaikuaái oimépa la partido, goviérno terã Ehtádo, la mboriahúpe omongarúva. Ndaroviái la oiméne haguã pórke la che aikuaáva guive, ha’ekuéra katu oñemongaruka la mboriahúpe. Mba’égui ovivíta chamígo mboriahu mba’apohára nome’ẽirõ vída chupekuéra. Mba’éichaiko chéve chemongarúta chamígo peteĩ cheremimongaru.

Tovéna taraha sikéra ko ikolor che ajúri chamigo, pórke ha’eháicha ndéve ajúvo, la Partído Liveral niko ore mboriahu remimongaru, ha upéichante avei enteroite Partído.

- 14 -
MBORIAHU NDA’IPARTÍDOI
(Dr. Francisco Bazán- pe)

— Mba’érepa karai Rréi la nefanatikoite — he’i chéve peteĩ Doytor Paraguaýpe.
La xénte niko oimo’ã nefanátikogui la nde kolormi reraha nde apére. Heta karai nontendéi la kolórpa mba’ére rohayhu ore kampesíno. Péina péa, peteĩ upaichagua. Ha ha’e chupe:

— Che chamigo nachefanátikoi, cheliveral peve, upéa si. Mba’éreiko che chefanátikota chépype peteĩ kampesíno tavymi, analfavéto. Mba’e anohẽta la fanatímogui. Ahayhu chamígo la hovýva. Upéva ndaikatúi anega. Péro la polítikagui ndaikuaái mba’eve. La polítikako ndaha’éi mboriahu ñombojaruha. Upéva chamígo peẽ karai iñarandúva rembiporu. Peẽ la polítika pehugáva, ha peñogana ha pejoperde ipype. Ore mboriahu kokueséro výrogui rei roike la polítikape, pórke nda’ideprovéchoi oréve mba’evéichagua Partìdo. He’i voi lo mitã: “Polítikape ñemba’apo ha kavaju ári jeiko empélo, tevi jepirorãite”. Ha upéva añete che ajuhu, pórke la umícha oikóva oñemosantovai rei hapicha mboriahu ndive.

Moõanga piko chamígo ore roikuaáta mba’eve. Lo karai Paraguaýpe ojaposetéva ojapo la Partídogui. Oraha orahaseha gotyo, omboja’o, oipeha’ã, ojapo so’o apu’a, ha ko’ãga katu hi’ãche vori voríma la che Partído Liveral. Ha ore kampesíno ndoroikuaái mba’eve. Ore ndoroikuaái mba’éichapa ñamanexa la Partído ni maerãpa ovale. Sapy’ánte rojojukamimírõ jepe, pe vaileha rupi ka’uhápe, ha oĩ he’íva polítika káusa, umíva ndaha’éi polítikare, ni Partídore, ni sokétere. Umíva kolor rehe chamígo.

Upévare che ha’e: La mboriahu nda’ipartídoi. Ikolórnte chamígo. Ikolor peve.

Che, mba’e, la che Partído omandárõ, lomimoiténte ajehevikuape’aarã che kokuépe aka’api. Nda’ipóri korreli ouarã oka’api chéve che kokue. Ha ndahamo’ãi avei amanda mamove pórke ndaleéi chamígo. La olee’ỹva piko mba’éicha omandáta ni ipartído mokõirõ. Ni ojere jey jeýrõ. Che ndajuhúi moõpa okombeni la polítika la mboriahúpe.

Mboy kolorádo mboriahu piko oĩ ko’ãga ndorekoivahína ho’uarã 40 áño omanda rire ipartído; péro michĩete ha ojererovu pórke ndaje omanda ipartído. Oiko oporo’incha, ha upéi rehecha iko’ẽ ivesíno rokẽme ojerure un máte ka’a.

Lo karaikuéra chamígo, oipuru rei la mboriahúpe, ofanatisa rei la polítikare. Ãga ha’ekuéra oñemoĩporãmbáne ha “Lechíro” katu ipórte tujaitépe, nda’ijyvýi, nda’ikokuéi, nahembi’úi, hye kororõ, ifamillamimi hasypa, tuichamíva ohopa ótrro tetãre, ha ha’e oisu’u ohóvo tekotevẽ.

Rejekivoka Doytor chamígo la reimo’ãrõ che chefanátiko. Ndachekuaáinte. Che chamígo chedemokrátiko ha xuhtísiante aipota oiko. Upévare sapy’ante achokamimi mburuvichakuéra ndive. Ndaha’éi chamígo chembareteségui ha’éva chupekuéra anivéna peiporútei la mbarete vai  mboriahu apére. Ha’e chupekuéra pórke la mboriahu persegi ha préso nupã ndaha’éi asáña chamígo, avavépe guarã.

Ha’e jeýta ndéve chamígo: Cheliveraleterei péro nachefanátikoi. Ahayhu la che rapicha ikolorádo porã ha idesénteva, ha aguapýva voínte umichagua ndive ha’u la un kuárto káña porã, terã ambopuka chupe ipólka. Pórke ore mboriahu tavýpe guarãko, nde karai Doytor, upévante la liberta. Romoĩse pe ore kolormi ore apére ro’ofende’ỹre avavépe; rohenduse pe ore polkami, taha’e 18 terã Kolorádo; ha roñokombidase peteĩ un kuárto káña porãme mamo rojotopahápe. Umíva ore rojapórõ, ha nda’ipóri ramo umívare oñe’ofendéva terã ore’ofendéva; upépe ore roñandu oĩha la liberta ko ñande retãme.

Che chamígo chekaria’yva’ekue liberal tiémpope ha chedihkulpa chamígo, ndaha’éi ajaposégui propaganda péro heta ajerokyva’ekue la pólka kolorádo. Sonséra chamígo la mboriahu oikotevẽva oñeñandu haguã ilivertápe, péro hetave vése ni upe sonsera noñeme’ẽi chupe. Ha ñambyasy… chamígo.

- 15 -
ITAXÁDA HETAVEARÃ NARÁNXA MBURIKÁGUI

Amo ore pyéulope ojupi presidénte seysional ramo peteĩ che sovríno vyrochúhko, ha chejuhúre voi chetentáma.

Aguãhẽ añemu pe amo Lalíto Gorohtiága-pe ha atopa oaperitahína peteĩ hapicha ndive, ha cherecha rehe chepideáma voi:

— Eñembojápy tio Rréi torokombida peteĩ un trrágo. Reíngo chamígo rejere orehegui pórke are gueteri romandáta, mediánte peẽ pejedividipa — he’i chéve.
— Péro kómono chamígo, erúkatu la un trrágo ja’u — ha’e chupe —. Péro ha’éta ndéve una kósa: che chamígo rokombidaarã un lítrro katu el día ke omanda la nde Partído. Nde ikatu oime remandagua’u ko Jutýpe, péro upéva cháira, pórke la Paraguaýpe ha opaite henda rupi la omandáva chamígo ndaha’éi la kolorádo. Ani pejesegi chamígo la propagándare. Peẽko ymaitereíma pentrrega hague la pende Partído. Nde ne mitãrõ oikóne raka’e upéva, ajeve ndereikuaái. Milíko sáko ruguáire la ikatu peiko are gueteri petyryry, péro la poder ramo chamígo, mombyry pendehegui. Ha nemandu’aarã gueteri cherehe. Opoiha’ára pendehegui la pene patrrón, upe pende Partído itaxáda hetavearã naránxa mburikágui, tamombe’u ndéve. Ha mba’ére upéva. Pórke opa la kaudíllo. La tembiguáiko ndaha’éi kaudíllo, kompañéro.

Upévare che ha’e: Enteroite deféyto ikatu oreko la Partído Liveral, péro oĩrõ guare en el poder omanda añetete va’ekue. Omanda la Exérsitore. Oguereko ipoguýpe disiplinadaménte ha ndohejái oike polítikape. Ni gérra jave nontregái va’ekue la poder la militárpe, ha mba’ére, pórke oreko ómbre kapasitádo odirihiarã a la nasion en gérra. Ha oñegana la gérra ojeike’ỹre pláta jepurpúpe. Upéva upe mérito ndaikatúi avave onega.

Ha la Partído Kolorádo katu chamígo ne’ĩrãva gueteri ko’ãgaite peve omoĩ ñane retãme peteĩ goviérno sivil ijautoridáva. Tóda la vída oñenkaudillauka militárpe. Oguhta voínte chupe la vóta guýpe jeiko. Rrompída guive omomandava’ekue Naĩno Kavalléro, Leparti Ehkovar, aipo Eguhkísa; umía xeneral memete.

Upéi oipurusékuri Panchólo Kavallérope, kómo ke ha’e Naĩno ra’y, ha ixeneral liberal tiémpope. Upéva nosẽimarõ oñemboki xeneral Morínigore ha isáko ruguáire oguahẽ la podérpe; péro ndaikatúi oñesohtene upépe ni Natalísio ni Severíko Cháve, ha upémarõ oguahẽ jey ipohã tujápe. Ha upépe peime chamígo. Pekumplítama 100 áño pereko’ỹre peteĩ Presidénte sivil okumpliva’ekue ipláso pe Soláno Lópe sillónpe. La militar niko chamígo oñesohtene pórte imbokaguasu, péro upévango apárte, ajépa.

Upévare ha’e ndéve: Un lítrope rokombidáta omandaha’ára la nde Partído, ha ikatu añekomprometeve ave pórke upérõ guãrã che ha nde nañaimeveichémane ko yvy ári. Kurieterei upéva oikóta.

Ha ko’ãga ja’u la ne káña un trrágo ha ñañokonsola chamígo pórke mokõivéva nomandái la ñande Partído. Mokõive Partído ojexode pórke ndorekói kapasida oñomongetávo ha oñontendévo omoĩ haguã ñane retãme la demokrásia. Ha demokrásia nda’iporihápe, nda’ipóri Partído ovaléva. Upéva jaikuaa voi.

Péro upéva, ku trrúkoicha, entrre do guive mante ikatu jahuga, ha trrúko de kuátro iguhtove, ha entrre séi katu opa itopéto.

Ajeve ramo chamígo tuicha ojekivoka la polítiko he’íva: “Ore romandaha’ára romoĩta la demokrásia”. Nda’upéichai. Mitã ha demokrásia ndajajapói ñane áño. Ñaikotevẽ pe ótrrore.

Ndépa rehecháva pe trrúko oha’ãtava omoĩha la léi ojupe ha oñondive.

Ha upéi orrehpeta hikuái upe léi ani haguã oĩ ipochýva. Ha guéno, upépe nde nereñenkartáiguinte reperde ndaha’éi rejexodégui, ha ãga ótrra guéltape ikatúma regana.

Péro ápe chamígo la ñande Partidokuéra ixuégo vai, pórke una guélta no’aguantái. Michĩete noñenkartái ha ombotáma kuartel rokẽ, ojerure sokórro mirónpe, ha upépe oñehundi la xuégo.

Nde la trrúko ha polítika rehugátarõ rerrehpetava’erã pe ne irũ de huégope; nerakate’ỹarã hese. Aní remarka la kárta. Ani rembohuga miron. Ani reity kuártape térã repersegi ne kontrrário. La umíva ojapóva ndaha’éi hugador ni polítiko.

Che añe’ẽ ndéve huégo porãre, ndaha’éi umi che korrelikuéra ohugáva ipatrron ndive, ombovy’apotávo chupe. Upéva ndaha’éi huégo chamígo. Ajevérõ rojedividítamante voi, pórke la patrrón omoĩrõ la varáha, ha la léi, ha la káña; máhke rembovy’a haguãite chupe reguapýta reperde hovái káda huégo, ha umíva chamígo arriéro idelikado’ỹva rembiapónte. No chamígo. Trrúko ha demokrásiape nda’iporiva’erãi patrrón ni peon. Umíva ñanembojoja pórke ojojaveguápe guarã voínte. 

Nemandu’avaerã gueteri che rehe. Ñande politikokuéra ojorrehepetaha’ára mante voi ko ñane retãme oĩarã la demokrásia. Upérõ oguapýne hikuái ojováre ha omoĩ la léi de huégo ojupe ha oñondive. Péro upéva ndoikói aja kompañéro, partido loríto mante ho’uarã la so’o ikyrakuete.


Presentación del libro Silabario Guaraní



Este material es un estudio meditado y contrastado de las sílabas del idioma guaraní hablado en el Paraguay. Hemos elaborado con Jorge Zárate en 1978, en nuestra calidad de alumnos del Instituto Superior de Lenguas de la  Universidad Nacional de Asunción, por exigencia de la cátedra: Metodología de la Investigación, que se hallaba a cargo de nuestra benemérita profesora Ana F. Mannarini. Fue nuestra tesina para acceder al título de Licenciado en Lengua Guaraní.

Consiste en un estudio más bien de gabinete, que pretende catalogar la totalidad de las sílabas en uso en nuestro idioma. Como resultado de nuestra investigación hemos publicado inicialmente al mimeógrafo como una monografía, luego reproducido por la revista Suplemento Antropológico de la Universidad Católica y por la Revista Ñemit en su momento, pero con todo ello ha tenido poca difusión.

Desgraciadamente sobrevino el repentino fallecimiento de mi coautor, el querido condiscípulo y compañero de estudios Lic. Jorge Augusto Zárate Valdez, en cuya memoria y con autorización de sus herederos, doy de nuevo a la estampa y lo hago sin modificaciones por  el respeto que se merece.

Para este emprendimiento hemos contado con la ayuda de Editorial Servilibro S.R.L.

Para la presente publicación me ha motivado además el pedido que me han formulado profesores del exterior, dedicados a la docencia de las lenguas, que enseñan a leer y escribir lenguas extranjeras a través de las sílabas, una técnica que me ha interesado siempre y en cuya eficacia confío plenamente.

Espero que sea de utilidad para estudiantes y estudiosos del guaraní paraguayo.

Tadeo Zarratea
Octubre de 2014